Gazzâli ve Modern Evrim Paradigması

Shoaib Ahmed Malik’in kaleme aldığı eser; bilim ve din teoloji, din felsefesi gibi başlıklarda İslâm çalışmaları yürüten akademisyenler için önemli bir kaynak niteliği taşıyor. 

Eser, tartışmayı, Orta Çağ döneminden yaygın olarak bilinen ve saygın bir İslami entelektüel olan Gazali’nin merceğinden görüyor. Bu anlamda evrim teorisi ile din arasındaki hassas ve karmaşık ilişkiyi çözümleme doğrultusunda atılmış önemli adımlardan biri. Kitabın asıl özgün yanı, klasik İslam düşüncesinde itikadi esasları temellendirme ve savunma rolü üstlenen kelâm ilmi açısından konuyu değerlendirmeye tabi tutmasıdır.

Kitabın evrim teorisi ve dinle ilişkisi konusunda bilgi almak isteyen bir kişi için tatmin edici bir içeriği ve üslubu olduğu muhakkak. Shoaib Ahmed Malik’in hazırladığı eser aynı zamanda Uluslararası Bilim ve Din Derneği tarafından bilim ve din alanında 2022 yılında yazılmış en iyi akademik kitap ödülüne layık görüldü. Kitap hakkında uzman görüşleri:

Evrim konusu ve bu konunun İslâm’ın ana akım öğretileriyle çatışma potansiyeli, günümüzün en tartışmalı ve yüklü meselelerinden biridir. Bilime de saygı duyan inançlı bir kişi, bilimin neredeyse kesin olarak bir gerçek olduğu sonucuna vardığı şey ile Kur’an’ın hakikat iddiaları arasında nasıl bir uzlaşma sağlayabilir? Shoaib Ahmed Malik, bu kapsamlı ve son derece okunabilir monografide, modern Müslüman düşünürler tarafından benimsenen çeşitli yaklaşımları özetleyen mükemmel bir iş çıkarmıştır. Metin, uzman olmayanlar için bile erişilebilir ve bilim ve din, ilahiyat ve felsefe uzmanlarının ilgisini çekecek kadar derinlemesine analizler içeriyor. Bu çalışmanın İslâm ve evrim konusuyla ilgilenen herkes için temel bir okuma olduğuna inanıyorum.

Dr. Yasir Qadhi, The Islamic Seminary of America, ABD

Evrim, geleneksel İbrahimî inançlara ciddi bir meydan okuma oluşturmuştur. Verilen yanıtlar çoğu zaman modern bilimin sergilediği titizliğin ve evrimcilerin ortaya koyduğu iddiaların gerisinde kalmıştır. İşte hem evrim bilimini hem de İslâm inancını anlayan ve her iki dünyaya da inancını kaybetmeden ayak uydurmakta zorluk çekmeyen Shoaib Ahmed Malik’ten ciddi bir Müslüman yanıtı.

Dr. Hamza Yusuf, Zaytuna Koleji, ABD

Shoaib Ahmed Malik’in çalışması güncel, düşündürücü ve uyarıcıdır. Malik, Eş῾arîliğin klasik teolojik çerçevesi ile modern evrimi ele almaktadır. Kitabın, dünya çapında tanınan bir Müslüman figür olan Gazzâlî’nin metafizik ve hermenötik yaklaşımlarına odaklanması, literatürdeki büyük bir boşluğu dolduracak ve İslâm’da evrimci düşüncenin durumu hakkında kamuoyunun ve akademinin zihnindeki birçok soruya cevap verecektir. Malik’in kitabı, diğer Sünnî, Şiî ve İsmâilî kelâm ekollerinin yanı sıra evrimi araştırmak isteyen çok çeşitli disiplinlerden akademisyenler için iyi yazılmış, örnek bir çalışmadır.

Dr. Majid Daneshgar, Freiburg Üniversitesi, Almanya

Shoaib Ahmed Malik’in kitabı, evrimsel biyolojiyi doğru bir şekilde anlayan ve İslâmî geleneğin (bu durumda Gazzâlî’nin Eş῾arî kelâmının) şartlarına göre uygun bir inanç temelli duruşun ne olabileceğini belirleyen çok nadir eserlerden biridir. Titizlikle yapılmış bir araştırmaya dayanan bu kitap, biyolojik evrim dini bir ışık altında ele alındığında karşılaşılan gerçek teolojik meseleleri hassasiyetle ele almaktadır. Bu konuda vazgeçilmez bir okuma kitabıdır. 

Dr. David Solomon Jalajel, Prens Sultan Araştırma Enstitüsü, Suudi Arabistan 

Evrim, Darwin’in zamanından bu yana sorunları çözmeye yönelik birçok ciddi ve akıllıca öneriye rağmen bilim ve din tartışmalarında bir dinamit olmuştur. İşte şimdiye kadarki yapılan çalışmaların en ciddi ve zekice olanlarından biri. Shoaib Ahmed Malik, temel Müslüman düşünür Gazzâlî’yi inceleyerek ve onun düşüncesinin şimdiye kadar çok sıcak olan yerlere nasıl ışık tutabileceğini göstererek barış için son derece özgün bir görüş ortaya koyuyor. Bu kitap, evrim savaşlarından endişe duyan tüm teistlerin okuması gereken bir kitaptır.

Dr. Mark Harris, Edinburgh Üniversitesi, Birleşik Krallık

Bazen bir kitap tam anlamıyla bir keşiftir. Ne kadar çok şeyi bilmediğinizi fark edersiniz. Bilim-din ilişkisi meselesi üzerine çalışan bizler çoğu zaman tüm semavî dinlerin -Yahudilik, Hıristiyanlık, İslâm- aynı zorlukları ve fırsatları sunduğunu varsayıyoruz. Shoaib Ahmed Malik’in bu dikkat çekici kitabı ne kadar yanıldığımızı gösteriyor. Malik, açık, dikkatli ve küçümsemeyen bir dille bize İslâm’ı, İslâm’ın çeşitlerini ve modern evrim biliminin ortaya çıkardığı zorlukları öğretiyor. Yapıcı ve kendinden emin bir şekilde yazıyor, sorunlardan kaçmıyor, hepimizin öğreneceği çok şey olduğunu gösteriyor ve bizi düşüncelerimizin çoğunu kısıtlayan dar, Avrupa-merkezci vizyondan uzaklaştırıyor.

Dr. Michael Ruse, Florida Eyalet Üniversitesi, ABD

İslâm ve bilim üzerine yazan pek çok yazar Orta Çağ âlimi ve ilahiyatçısı Gazzâlî’yi, modern bilimin gerekliliklerine aykırı bir nedensellik teorisiyle ilişkilendirir. Shoaib Ahmed Malik, İslâm ve evrim bilimi arasındaki uyumluluğun kapsamını araştırırken Gazzâlî’nin metafiziğinin ve hermenötiğinin, modern evrim anlatısının çoğunun -benzersiz ve ebeveynsiz bir Âdem’in kökenine dair tamamen doğalcı açıklamalar hariç- kabul edilmesine izin verdiğini iddia ederek çok farklı bir görüş ortaya koymaktadır. Bu kitabı memnuniyetle tavsiye ediyorum çünkü̈ aynı zamanda İslâm ve Hristiyan kültürlerinin bilimsel yeniliklere açıklığı konusunda ciddi karşılaştırmalı çalışmaların önünü açıyor.

Dr. John Hedley Brooke, Oxford Üniversitesi, Birleşik Krallık