Elias Muhanna Âlem Bir Kitap İçre’de Nihâyetü’l-ereb’in üretildiği siyasi ve kültürel şartlara, eserin kaynaklarına, konu tasnifine, tertip ve telif usullerine dair dikkatli bir inceleme sunuyor.

Nüveyrî’nin Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb adlı eseri gökyüzü ve yeryüzü, insan, hayvanlar, bitkiler ve tarih olmak üzere beş ana bölümden oluşuyor. Bu ana bölümlerin altında siyasetten tarihe, şiirden bilmecelere, yıldızlardan hava olaylarına, Nil’deki timsahlardan kokulara, çiçeklerden ilaçlara, av aletlerinden savaşlara kadar 14. yüzyıl Kahire’sinde meraklı ve gayretli bir bilginin ulaşabileceği her türlü bilgi sistemli bir şekilde tasnif edilmiş durumda…

13. ve 14. yüzyılda Mısır’da yaşamış çok yönlü bir alim olan Şihâbeddin en-Nüveyrî, İslam dünyasında telif edilmiş en hacimli ve önemli ansiklopedilerden biri olan Nihâyetü’l-ereb’in müellifidir. Memlükler’in hakimiyetindeki Kahire’de bir edibin, kozmolojiden zoolojiye, botanikten felsefeye, şiirden ahlaka, siyasetten tarihe kadar ulaşabileceği her türlü bilgiyi sistematik bir şekilde tasnif edip derleyen bu eser İslam telif tarihinde ansiklopedik yazım geleneğinin en önemli örneklerinden biridir. Elias Muhanna Âlem Bir Kitap İçre’de Nihâyetü’l-ereb’in üretildiği siyasi ve kültürel şartlara, eserin kaynaklarına, konu tasnifine, tertip ve telif usullerine dair dikkatli bir inceleme sunuyor. Nüveyrî’nin ulema, ilim kurumları, Memlük siyasi eliti ve bürokrasisi arasında geçen entelektüel biyografisini de titizlikle bu incelemeye dahil ediyor. 

Muhanna, İslam telif tarihinde “ansiklopedi” dendiğinde ne tür eserler anlaşılmalı veya ne tür eserlere “ansiklopedik” sıfatı iliştirilebilir, Avrupa’da ve İslam tarihinde ansiklopedik eserleri ortaya çıkaran siyasi, sosyal ve kültürel şartlar nelerdir ve Avrupa’da ansiklopediyi meydana getiren saikler İslam dünyasında bu tür teliflerin doğuşunu anlamak için ne ölçüde referans alınabilir gibi meseleleri tartışmaya açıyor. İslam dünyasındaki kültürel üretimin, Memlük tarihinin ve Arap edebiyatının anlaşılmasına esaslı bir katkıda bulunan Âlem Bir Kitap İçre, Nüveyrî’nin muazzam ansiklopedisinin epistemolojik yapısını büyük bir ustalıkla analiz ediyor ve eseri zengin entelektüel, kültürel ve tarihsel bağlamlarına yerleştiriyor.